арван хоёрдугаар сар

Топ-5 хамгийн ховор Сибирийн амьтад ба шувууд

Өнөө үед хүний онцгой хамгаалалт шаардлагатай Сибирийн амьтад ба шувуудын тухай бүлэг...

Сибирь – үзэсгэлэнтэй, ширүүн бүс нутаг бөгөөд асар олон амьтдын өлгий нутаг юм. Түүний нутаг дэвсгэрт бүх хүмүүсийн мэддэг баавгай, чоно, хандгай амьдардаг ба өнөөдөр янз бүрийн шалтгааны улмаас устах аюулд өртөж, Улаан номонд багтсан маш гайхалтай амьтад бас байдаг. Сибирийн топ-5 ховор шувууд ба амьтдын тухай ярьж өгье.

Энэ бол сүр жавхлантай хамгийн том шар шувуудын нэг юм: биеийн урт нь 80 см, далавчны урт нь нэг хагас метр хүрдэг. Ихэвчлэн тайгын бүсэд нутагшдаг. Олзоо хайж удаан нисч буй яг тэр мөчид эсвэл модон дээр ширүүн дориун төрхтэй сууж байхад нь түүнийг харж болно. Өтгөн өдтэй тул биеийн хэмжээ нь том харагддаг ч энэ шувууны жин 2 кг-т хүрдэг. Ихэвчлэн саарал хүрэн, хөндлөн хээтэй, уртааш судалтай цайвар хүрэн ба хар хүрэн өнгөтэй байдаг.

Энэ шар шувууны хушууны доор сахалтай төстэй хар толбо байдаг бөгөөд үүнээс болоод түүнийг ингэж нэрлэдэг болсон. Нэг хувилбарын дагуу «неясыть» гэдэг үг нь «цаддаггүй» гэсэн үгнээс гаралтай, зарим талаараа үнэний хувьтай: энэ шувуу идэх маш их дуртай. Тэд ихэвчлэн оготны төрлийн мэрэгч амьтдаар хооллодог боловч заримдаа мэлхий, жижиг шувууд, хэрэм зэргийг агнадаг. Шар шувууны өөр нэг ялгарах онцлог бол түүний дуу юм: эрэгчин нь «вуу-уу-уу» гэсэн авиатай төстэй 8 эсвэл 12 бөглүү дуу авиаг гаргадаг. Харамсалтай нь сахалт шар шувууны тоо толгой цөөрч байгаа бөгөөд үүний гол шалтгаан нь үүрлэх газрынх нь ой модыг устгах, хулгайн ан хийх зэргээс хамаарч байна.

Булганы зөөлөн, зузаан үс нь алтаар үнэлэгддэг боловч Байгаль нуурын орчимд амьдардаг Баргузин булганы бараан үс нь хамгийн үнэтэйд тооцогддог. Хамгаалах арга хэмжээ авч байгаа хэдий ч булганы ан зогсохгүй байна.

Байгальд харин энэ ухаантай махчин амьтанд ноцтой дайсан бараг байдаггүй. Булга нь үл нэвтрэх шилмүүст ойд дуртай бөгөөд ихэвчлэн эмх замбараагүй газарт суурьшиж, унасан модны үндэст гэр орноо барьдаг. Баргузин нь өвөрмөц бүтэцтэй маш хүчтэй сарвуутай тул цасанд шигддэггүй, модны мөчирт амархан авирдаг. Булга жижиг мэрэгч амьтдаар хооллодог боловч нарсны самар эсвэл тайгын жимс идэхдээ баяртай байдаг бөгөөд заримдаа хэрэм, туулай зэрэг том амьтад руу ч дайрдаг. Өвөл урт болвол булга хоол хайж хол зайд нүүдэллэдэг.

Та мууранд хичнээн хайртай байсан ч энэ зэрлэг муурыг номхруулж чадахгүй байх. Мануулын нэг онцлог шинж чанар бол түүний тансаг үс юм, бүх муурны дундаас хамгийн зузаан, сэвсгэр үстэй, үүнээс энэ төрөл зүйл их аюулд өртдөг. Мануул задгай хээрийн бүсэд амьдардаг. Өнөө үе сибирийн энэ үзэсгэлэнт муур нь зөвхөн Алтайн нутаг дэвсгэр ба Өвөр Сибирийн алслагдсан бүс нутгуудад байдаг.

Гаднах байдлаараа мануул том бие, богино хөлөөрөө энгийн муурнаас ялгардаг. Хацар дээрээ «сахалтай», дугуй хүүхэн хараатай, зангидсан хөмсөгтэй учраас тэд нэлээд ширүүн төрхтэй байдаг. Тэд жижиг мэрэгч бөгөөд шувуудаар хооллодог, харин зуны улиралд шавьж, жимсээр хооллож чаддаг. Байгалиасаа бүрэг ичимхий мануулууд нь маш болгоомжтой, нууцлаг муурнууд бөгөөд өөрсдийн төрөл зүйлийн төлөөлөгчидтэй ч ховор харьцдаг. 1776 онд энэ зүйлийг анх тодорхойлсон Германы байгаль судлаач Питер Палласын ачаар хүмүүс тэдний талаар олж мэдсэн. Тиймээс энэ амьтанд хоёр дахь нэр байдаг буюу Палласын муур гэдэг.

Хос туурайтан энэ сайхан амьтан Алтай, Саян, Якутын шилмүүст ойд амьдардаг бөгөөд эвэргүй боловч буга шиг харагддаг. Үнэндээ эр хүдэр нь хамгаалах өөр хэрэгсэлтэй байдаг ба дээд уруулын доороос нь цухуйсан 10 см урт муруй соёотой. Ороо нь орсон үед эрэгтэй өрсөлдөгчидтэй тэмцэхэд соёогоо ашигладаг. Хүдрийн гэдсэн дээрх тусгай булчирхайнаас заар ялгардаг, энэ бол анагаах ухаан, үнэртэн үйлдвэрлэхэд хэрэглэгддэг дэлхийн хамгийн үнэ цэнэтэй амьтны гаралтай бүтээгдэхүүн юм. Үүний улмаас тоо толгой нь зууны турш хорогдсоор ирсэн. Өнөө үед хүн энэ амьтанд хохирол учруулахгүйгээр заарыг авч сурсан.

Зэрлэг байгальд хүдэрт бас олон дайсан байдаг. Суусар, шилүүс, нохой зээх, үнэг, чоно - бүгд хор хөнөөлгүй бугаар хооллох дуртай байдаг. Хүдэр нь маш сайн сонсголтой тул аюулын эхний шинж тэмдэг илэрвэл аль болох хурдан зугтахыг хичээдэг. Байгалиас заяасан авхаалж самбааныхаа ачаар өндөр хурдтайгаар хөдөлгөөний чиглэлээ гэнэт өөрчилж, мөрөө төөрүүлж чаддаг. Хүдэр өөрөө өвсөн тэжээлтэн: хаг, өвслөг ургамал, навч, найлзуураар хооллодог.

Ирвэс – өндөр ууланд амьдардаг муурны гэр бүлийн цорын ганц төлөөлөгч бөгөөд дэлхий дээр хамгийн бага судлагдсан. Бөгж хэлбэртэй хар толбон утаат саарал өнгөтэй муурын ноос нь зузаан, зөөлөн байдаг: ийм ноосон хүрэм нь цасан ирвэсийг хүнд нөхцөлд амьд үлдэж, хадны ард нуугдахад тусалдаг боловч энэ нь хулгайн анчдын гол бай болгодог. Муурын тоо толгойд заналхийлж буй бусад аюул нь цаг уурын өөрчлөлтөөс болж амьдрах нутаг дэвсгэр нь сүйрэх ба ирвэсийн гол хоол болох зэрлэг туурайтан амьтдын тоо буурах зэрэг байдаг.

ОХУ-д цасны ирвэсүүд ихэвчлэн Хакас, Алтайн хязгаар, Тува, Красноярскийн хязгаарт амьдардаг. Хамгийн сайн хамгаалалттай хэсэг цасан ирвэсүүд одоо Саяно-Шушенский мужийн байгалийн цогцолборт газрын нутаг дэвсгэрт амьдарч байна гэж ярьдаг. «Чамайг Хүрээлэн буй ертөнц» Сан 10 гаруй жил ирвэсийн тоо толгойг хадгалж, энэхүү гайхалтай амьтдыг бүрэн устах аюулаас хамгаалах асар том стратегийг хэрэгжүүлж байна.

10-р сарын 4-нд Дэлхийн амьтан хамгаалах өдрийг дэлхий даяар тэмдэглэн өнгөрүүллээ. Энэ бол амьтдыг хамгаалах хариуцлагыг хүн төрөлхтөн хүлээдэг гэдгийг сануулах сайхан үйл явдал болсон бөгөөд бид сөрөг чиг хандлагыг өөрчилж, байгаль эхээ хамгаалж, дэлхий дээрх амьтдын ертөнцийн олон төрлийг дэмжиж чадна.